• Α´ Mτβ.
  • 1)
    • α) (Mε παράλ. του αντικ.) ανοίγω την πόρτα:
      • (Kατζ. Δ´ 42)·
    • β) ξεκλειδώνω:
      • (Φλώρ. 1697)·
    • γ) (προκ. για εκκλησία) ανοίγω, επιτρέπω να λειτουργήσει:
      • (Έκθ. χρον. 59⁷)·
    • δ) ξεκουμπώνω:
      • ανοίγουν τα τραχήλια (Συναξ. γυν. 600)·
    • ε) παραβιάζω:
      • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 226¹⁷).
  • 2)
    • α) Σχίζω (στα δύο):
      • το σκουτάριν ήκοψε κι ως τα μισά τ’ ανοίγει (Eρωτόκρ. Δ´ 1699)·
    • β) (προκ. για πληγή) διανοίγω για να θεραπεύσω:
      • (Aσσίζ. 178⁹).
  • 3)
    • α) (Προκ. για λάκκο) σκάβω:
      • (Πεντ. Έξ. XXI 33)·
    • β) τρυπώ, σπάζω:
      • ήνοιξε την πέτραν (Kρασοπ. AO 36).
  • 4)
    • α) (Προκ. για σημαία) ξεδιπλώνω:
      • (Kορων., Mπούας 130)·
    • β) εκτείνω, απλώνω:
      • Η κόρη χείρας άνοιξε, δοξάζει τῳ Κυρίῳ (Iμπ. 647)·
    • γ) (προκ. για ναυτικό ταξίδι) φρ. ανοίγω τ’ άρμενα = απλώνω πανιά· ξεκινώ:
      • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 372¹⁶)·
    • δ) (με σύστ. αντικ.) φρ. ανοίγω άνοιγμα ή ανοιγμό το χέρι μου = ελεώ:
      • (Πεντ. Δευτ. XV 11, 8).
  • 5) Aποκαλύπτω, φανερώνω, ανακοινώνω:
    • (Kυπρ. ερωτ. 132¹⁶)·
    • να την ανοίξουν (ενν. την διαθήκην του) μόνον μετά τον θάνατόν του (Bακτ. αρχιερ. 164)·
    • ανοίγουν τους μάρτυρες (Eλλην. νόμ. 563¹).
  • 6) (Mεταφ.) προκαλώ, δημιουργώ:
    • ν’ ανοίξει ανάμεσά σας έχθρητες (Φορτουν. Iντ. α´ 114).
• Β´ Aμτβ.
  • 1) Eίμαι κλειστός και ανοίγω:
    • (Eρωτόκρ. Δ´ 1394), (Kορων., Mπούας 100).
  • 2)
    • α) (Eνεργ. και μέσ.) ανοίγω στα δύο, σχίζομαι· υφίσταμαι ρήγμα:
      • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 501¹⁰)·
      • η γης στα βάθη ανοίκτη (Eρωτόκρ. Δ´ 1701)·
    • β) (ενεργ. και μέσ.) υφίσταμαι ρήγμα, τρυπιέμαι:
      • οι στέρνες ανοιχτήκα (Tζάνε, Kρ. πόλ. 383²¹)·
    • γ) σπάζω:
      • τα μαδέρια ενοίγα (Tζάνε, Kρ. πόλ. 340²²).
  • 3) (Προκ. για βόμβα) σκάζω, υφίσταμαι έκρηξη:
    • πετά τσι μπόμπες, για ν’ ανοίγου (Tζάνε, Kρ. πόλ. 504¹).
  • 4) (Προκ. για πληγή) ξεθυμαίνω:
    • (Iατροσ. κώδ. κβ´).
  • 5) (Προκ. για άνθος) ανθίζω:
    • τριαντάφυλλ’ αννοιμένα (Kυπρ. ερωτ. 68³).
  • 6) Παραμερίζω, κάνω τόπο:
    • ανοίξαντες γαρ και δόντες αυτόν δρόμον οία στρατηγός (Έκθ. χρον. 10¹²).
  • 7)
    • α) (Προκ. για καιρό) γίνομαι αίθριος, καλυτερεύω:
      • άνοιξε ο καιρός από τον Mάρτιον μήναν (Xρον. Mορ. H 2901)·
    • β) φρ. ανοίγει η μέρα = ξημερώνει:
      • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 216²).

• Φρ.
• 1) Ανοίγει η ζωή μου = ευοδώνεται, βελτιώνεται ο βίος μου:
  • (Pιμ. Aπολλων. [665]).
• 2) Ανοίγω την καρδίαν κάπ. = κάνω να ευθυμήσει κάπ.:
  • (Xρον. Tόκκων 3470).
• 3) Ανοίγω με λόγους την καρδιά (μου) = εξομολογούμαι, εκμυστηρεύομαι:
  • (Θησ. (Foll.) I 59).
• 4) Ανοίγουν τα μάτια (μου) = διαφωτίζομαι:
  • (Φορτουν. Πρόλ. 33).
• 5) Ανοίγω τη μήτρα = παρέχω τη δυνατότητα για γέννηση παιδιού:
  • (Πεντ. Γέν. XXX 22).
• 6) Ανοίγω τους οφθαλμούς, το νου κάπ. = κάνω κάπ. να δει καλά, διαφωτίζω:
  • (Φυσιολ. (Zur.) XXIV 12), (Tζάνε, Kρ. πόλ. 476²⁴).
• 7) Ανοίγουν οι σκάλες = ξαναρχίζει η (εμπορική) επικοινωνία:
  • (Iστ. Bλαχ. 1443).
• 8) Ανοίγω τα σπλάχνα = δείχνω συμπόνια σε κάπ., λυπούμαι κάπ.:
  • (Kυπρ. ερωτ. 138²¹).
• 9) Ανοίγω το στόμα, τα χείλη (για να μιλήσω):
  • (Συναξ. γυν. 458), (Πόλ. Τρωάδ. 627 κριτ. υπ).
• 10) Ανοίγω στράτα = προετοιμάζω την πορεία προς κάποιο γεγονός:
  • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ´ [708]).
• 11) Ανοίγω τόπο = γκρεμίζω και δημιουργώ χώρο κενό:
  • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 515⁴).
• 12) Ανοίγω το φως κάπ. = τον κάνω «να δει φως», να δει «άσπρη μέρα»:
  • (Tζάνε, Kρ. πόλ. 526⁴).

[αρχ. ανοίγω. T. σήμ. ιδιωμ. H λ. και σήμ.]

• Ⓐ trans & intr

• ① trans open, uncover, unwrap, unpack, unlock, unseal, unstop, uncork (ant κλείνω):
  • ~ την πόρτα open (answer) the door |
  • ~ το παράθυρο, το φεγγίτη |
  • ~ το βαρέλι, το κιβώτιο, το πιθάρι |
  • ~ το μπουκάλι, τη μποτίλια, το κουτί |
  • ~ τις βαλίτσες unpack |
  • ~ δέμα unwrap a package |
  • άνοιξε μια κονσέρβα με κρέας |
  • ~ τους αχινούς |
  • ~ το φερμουάρ unzip |
  • ~ τις κόπιτσες unsnap |
  • ~ το δωμάτιο, το σπίτι, το γραφείο |
  • άνοιξε or άνοιξέ μου (sc την πόρτα) |
  • τα σαλόνια τού ανοίγονται the homes of the élite welcome him |
  • μπροστά μας ανοίγεται ο κάμπος |
  • phrases |
  • ~ το στόμα μου I start talking |
  • ~ το γράμμα unseal the letter |
  • ~ τα μάτια open the eyes |
  • ~ τα μάτια μου look attentively |
  • του ~ τα μάτια I awaken him to a sense of his position, I guide (or inform) him |
  • ~ τ' αφτιά μου I listen attentively |
  • ~ το βήμα quicken one's pace, take bigger steps, walk faster, hurry up |
  • ανοίγει τα σκέλη (or τα πόδια) του straddles (out) his legs |
  • δεν ανοίγει βιβλίο he doesn't read (or study) |
  • ~ το φως, το ραδιόφωνο (ράδιο) switch on or turn on the light, the radio |
  • ~ χάρτη unfold a map |
  • μου άνοιξες την καρδιά you pleased me greatly, you filled me w. joy (syn L με χαροποίησες) |
  • του ~ την καρδιά μου speak to him unreservedly, reveal to him in confidence, confide sth to him, tell confidentially, open one's heart

• ⓐ intr open (be opened):
  • ~ απότομα burst open |
  • ~ βιαίως fling open |
  • η υπηρέτρια άνοιξε |
  • το μαγαζί άνοιγε από νωρίς |
  • η αυλαία άνοιξε |
  • ανοίγει η πόρτα, το σεντούκι |
  • phr άνοιξε η γη και τον κατάπιε he disappeared, vanished, the earth swallowed him up |
  • ανοίγει η καρδιά μου I am pleased, rejoice |
  • ανοίγει η τύχη μου become lucky or happy, e.g. στην Aθήνα μπορεί ν' ανοίξη η τύχη της

• ⓑ phr lie in the direction toward, look toward, open on:
  • η πρόσοψη του σπιτιού ανοίγει στην πλατεία |
  • το παράθυρο ανοίγει στον κήπο, στο δρόμο, στη θάλασσα, poem το παραθύρι κάτου | κατά τον κάμπο ανοιεί (KChatzop)

• ② dig (out), excavate a trench, a foundation, a pit, a grave, a well etc; build streets and squares of a town:
  • ~ θεμέλια, ένα λάκκο, λαγούμι, χαντάκι, πηγάδι, τάφο |
  • έχει ανοιχτεί μια γαλαρία |
  • phr του άνοιξε το λάκκο he undermined him, he sapped him |
  • ~ δρόμο lay out a street |
  • ~ τον τάφο (a) dig the grave (b) fig ~ τον τάφο του I conspire against him

• ⓒ clear (the way):
  • ~ το δρόμο clear the way, open a path; fig do pioneer work, to pioneer |
  • είναι οδηγός που ανοίγει καινούργιους δρόμους |
  • ανοίγει νέους ορίζοντες opens new horizons |
  • ελεύτεροι ανοίγονται οι ορίζοντες |
  • η στροφή αυτή άνοιξε καινούργιους κόσμους στη γνώση του ανθρώπου (VPapoulia) |
  • η ανταλλαγή γνωμών ανοίγει προοπτικές

• ⓓ unearth, disinter, exhume (syn ξεθάβω, ξεχώνω):
  • ~ τον δείνα (for ~ τον τάφο του δείνα) exhume, retrieve the remains (w. rites, syn ανακομιδιάζω)

• ⓔ clear land for cultivation:
  • ~ χωράφι |
  • ~ το χωράφι bring the field into cultivation

• ⓕ cut or rip sth open, split (syn σχίζω):
  • ~ το απόστημα lance or tap the abscess |
  • ~ το σπυρί |
  • του άνοιξε το κεφάλι |
  • άνοιξαν το νεκρό they conducted an autopsy |
  • riddle |
  • σκίζω, 'νοίζω το δεντρό, | βρίσκω νύφη και γαμπρό, | πεθερά και πεθερό (it is the walnut) |
  • intr be cut or ripped open, be opened (syn σπάω, σχίζομαι) |
  • το καρπούζι άνοιξε στα δύο |
  • άνοιξε το απόστημα, το σπυρί, η πληγή |
  • άνοιξε η μύτη του his nose is bleeding |
  • άνοιξε το κεφάλι μου από το θόρυβο, τη φασαρία, τις φωνές my head is splitting fr .. |
  • άνοιξε ο τοίχος |
  • άνοιξε η βάρκα και μπάζει νερά |
  • phr άνοιξαν οι καταρράκτες του ουρανού the flood gates of heaven opened |
  • δεν άνοιξε μύτη no-one was hurt, nothing serious occurred to humans

• ③ set up, found, establish, open (sth new) (syn ιδρύω, δημιουργώ):
  • ~ σπίτι |
  • ~ επιχείρηση, θέατρο, μαγαζί, καφενείο, ταβέρνα |
  • άνοιξε κατάστημα he set up a shop |
  • ανοίγει σχολή γλωσσών |
  • η πόλη άνοιξε τη μεγάλη έκθεση

• ⓖ intr be started, created, opened, open (syn ιδρύομαι, δημιουργούμαι):
  • ένα καινούργιο καφενείο, κουρείο, κρεοπωλείο, μαγέρικο, μπακάλικο άνοιξε στη γειτονιά μας |
  • εφέτος πολλά βιβλιοπωλεία άνοιξαν |
  • μια θέση άνοιξε στην εταιρία, στο κατάστημα, στο υπουργείο |
  • μια νέα έτσι θ' άνοιγε εποχή για την πνευματική μας ιστορία (Papanoutsos)

• ④ begin, start, open (syn αρχίζω):
  • ~ κουβέντα start conversation |
  • ~ μια συζήτηση |
  • ανοίγει ένα διάλογο με το βασιλόπουλο |
  • ~ το χορό I lead the ball |
  • ~ το παιγνίδι |
  • δικό μας τμήμα άνοιξε ντουφέκι |
  • ~ λογαριασμό καταθέσεων open a deposit account |
  • του ~ φάκελο start a dossier against him |
  • ~ παρένθεση (ant κλείνω) |
  • ~ πόλεμο με κάποιον start a fight (or quarrel) w. s.o.

• ⓗ intr start, begin:
  • άνοιξε ο χορός, το παιγνίδι, το τριώδιο |
  • στα σύνορα άνοιξε τουφεκίδι |
  • άνοιξαν οι δουλειές το καλοκαίρι

• ⑤ cause, bring forth, result in (syn προκαλώ, προξενώ, έχω ως αποτέλεσμα):
  • η θάλασσα, ο καθαρός αέρας, ο περίπατος, ο καλός μεζές, το νόστιμο φαΐ, το χαβγιάρι, ο γάρος, το ούζο, η ρακή ανοίγει την όρεξη |
  • ο φρονιμίτης μού άνοιξε φασαρία |
  • ο γιος μάς άνοιξε δουλειές με τα φερσίματά του |
  • phr του ~ δουλειές με φούντες cause difficulties for s.o.

• ⓘ intr be caused, develop:
  • η όρεξη ανοίγει με τον καθαρόν αέρα |
  • άνοιξε η όρεξή του he developed an appetite

• ⑥ stretch, spread, unfurl (syn απλώνω, τεντώνω):
  • ~ τα δάχτυλα, τις παλάμες, τις αγκάλες, το σακκάκι, το παπούτσι |
  • η κότα ανοίγει τα φτερά της, τις φτερούγες της |
  • naut~ πανί set a sail to (syn απλώνω πανί) |
  • ~ τα πανιά brace up |
  • η βάρκα ανοίγει τα πανιά της the boat spreads its sails |
  • ~ τη σημαία unfurl the flag |
  • cook. ~ φύλλο I roll (out) pastry dough |
  • ανοίγανε φύλλο για τις πίτες |
  • ανοίγει χυλοπίτες |
  • intr η ζύμη ανοίγει εύκολα the dough rolls well

• ⓙ widen or broaden, let out (syn L διευρύνω) ; intr be expanded, be widened, stretch:
  • το καπέλο ανοίγει άμα φορεθεί |
  • οι κάλτσες, τα παπούτσια, τα γάντια ανοίγουν όσο φοριούνται

• ⑦ intr act. & mediop ανοίγω and ανοίγομαι, make way for s.o. to pass (syn κάνω τόπο, παραμερίζω):
  • ~ πέρασμα or ~, e.g. το πλήθος άνοιξε για να περάσω |
  • ο λαός άνοιξε μπρος στον πατέρα Kοσμά με σεβασμό |
  • άνοιξε ο κόσμος να περάσει ο μητροπολίτης, ο πρωθυπουργός, ο πρόεδρος |
  • ανοίξτε, παιδιά!

• ⑧ cause sth to acquire leaves or flowers:
  • poem μου 'θρεψε ο ήλιος το κορμί και τ' άνοιξε σαν άνθος (Palam) |
  • intr grow leaves or petals, be in flower, blossom (syn φυλλορροώ or ανθοφορώ) |
  • άνοιξαν τ' αμπέλια |
  • το κλήμα είναι ανοιγμένο |
  • folks. τώρα 'ναι Mάης κι άνοιξη κι ανοίγει το ζουμπούλι (Theros) |
  • poem άνοιξε, νυχτολούλουδο, | άνοιξε και μη κλείσεις (Valaor)

• ⑨ put to (the open) sea (syn L ανάγω):
  • ανοίγομαι στο πέλαγος put to sea |
  • ανοίχτηκα από το νησάκι |
  • ανοιχτήκαμε στον Aτλαντικό |
  • η βάρκα ανοίχτηκε πολύ |
  • τα καράβια ανοίχτηκαν, μακρύνανε (Petsalis) |
  • το παιδί κολυμπώντας ανοίχτηκε πολύ, κουράστηκε και πνίγηκε the boy swam far out etc |
  • intr sail on the open sea (syn ανάγομαι στο πέλαγος, πλέω στ' ανοιχτά) |
  • το καΐκι άνοιξε δυο μίλια

• ⑩ decolorize, lighten, fade (syn ξεθωριάζω):
  • θέλω ν' ανοίξω το χρώμα του παλτού μου |
  • ο ήλιος άνοιξε το χρώμα του καπέλου |
  • intr fade (near-syn ξεθωριάζω) |
  • το χρώμα του υφάσματος άνοιξε |
  • το χρώμα άνοιξε από τον ήλιο |
  • με το πλύσιμο θ' ανοίξει το χρώμα του

• ⑪ mediop ανοίγομαι expand one's business operations, launch out too ambitiously, run risks (syn ξανοίγομαι):
  • μην ανοίγεσαι πολύ don't spend too much |
  • είχαμε ανοιχτεί σε πιστώσεις |
  • ανοίχτηκε πολύ κ' έπεσε (failed)

• Ⓑ only intr

• ⑫ start functioning, start operations, open (syn αρχίζω να λειτουργώ):
  • άνοιξαν τα σχολεία |
  • αύριο ανοίγει το καλοκαιρινό υπαίθριο θέατρο |
  • άνοιξε η εκκλησία μετά τις επισκευές |
  • το προσωρινό Mουσείο άνοιξε στους επισκέπτες (DLaskaridis) |
  • πότε ακριβώς ανοίγει η τράπεζα; exactly when does the bank open? |
  • πότε ανοίγουν τα μαγαζιά; at what time do the shops open?

• ⑬ become clear, clear up (syn L αιθριάζω, καλοσυνεύω, ξανοίγω):
  • άνοιξε ο καιρός |
  • ο καιρός ανοίγει the weather breaks up |
  • άνοιξε η ημέρα

• ⑭ gush, spout (syn αναβλύζω):
  • άνοιξαν οι φλέβες του πηγαδιού

[fr MG ανοίγω ← K, AG ἀνοίγω (bes ἀνοιγνύω ← ἀνοίγνυμι)]