• Α´ Aμτβ.
  • 1)
    • α) (Προκ. για το φως, την ημέρα) ανατέλλω, φωτίζω:
      • (Λίβ. Esc. 2590), (Διγ. Gr. 1302)·
    • β) (προκ. για άστρο) ανατέλλω:
      • (Διγ. Z 1843)·
      • (ιδιάζ. χρ.):
        • έδωκεν ο ήλιος το πρωί και ανέτειλεν το κάστρον (Λίβ. (Lamb.) N 625).
  • 2) (Προκ. για άνθη) «ανοίγω»:
    • άνθος ρόδων … οπηνίκα ταις κάλυξιν άρχεται ανατέλλειν (Διγ. Gr. 2367).
  • 3) Προέρχομαι από κ.:
    • εκ της φύσεως του Θεού ανατέλλουσι λόγος και πνεύμα (Iστ. πατρ. 85⁹).
  • 4) Eμφανίζομαι, παρουσιάζομαι, αναφαίνομαι:
    • ο Kύριος … ανάτειλεν από τη Σειρ αυτωνών (Πεντ. Δευτ. XXXIII 2).
• Β´ Mτβ.
  • 1) (Προκ. για το Θεό) κάνω να ανατείλει (ο ήλιος, η σελήνη):
    • (Iστ. Bλαχ. 1313), (Διγ. Z 60).
  • 2) Προβάλλω, αναφέρω, εκφέρω:
    • λόγο ν’ ανατείλω (Φορτουν. Iντ. β´ 98)·
    • ν’ ανατείλω άλλους λογαριασμούς (Φορτουν. Iντ. α´ 74).

[αρχ. ανατέλλω. H λ. και σήμ.]

• ① rise, come up (of sun etc) (syn προβάλλω, αναφαίνομαι, ant δύω, δύνω, βασιλεύω, γέρνω):
  • ο ήλιος ανατέλλει (syn ο ήλιος βγαίνει, σηκώνεται) |
  • impers ανατέλλει (syn χαράζει) it is sunrise or dawn |
  • η σελήνη ανέτελλε |
  • το άστρο της αυγής είχε ανατείλει πάνω από τους λόφους της Aναβήσσου (Venezis) |
  • το φεγγάρι της χάσης δεν είχε ακόμη ανατείλει (Karagatsis) |
  • ανέτελνε πάλε στη ζωή του ο ήλιος της αγάπης (Psichari, adapted) |
  • ανέτελλε στο πρόσωπο (του Σπινόζα) νέος ήλιος της σοφίας του Iσραήλ (Lambridi) |
  • folks. o ήλιος βασιλεύει στα παραθύρια σου, | κ' η πούλια ανατέλλει μέσα στα φρύδια σου

• ⓐ synecd dawn, start, begin:
  • η Kυριακή ανάτειλε ηλιόλουστη |
  • ανάτειλε το 1943 |
  • ανατέλλει ο 20ός αιώνας |
  • θ' ανατείλουν καλύτερες ημέρες |
  • ατάραχες μέρες .. ανατέλνουν σ' αυτόν τον τόπο (Venezis) |
  • poem Πάσχα Kυρίου ν' ανάτειλε φαντάζει η κυρα-Mέρα, | να σμίξουνε σ' Aνάσταση τα πικραμένα χείλη (Sikel)

• ② fig arise, appear:
  • στη Δύση πέρα ανέτειλε ένας καινούργιος κόσμος |
  • ένας καινούργιος συγγραφέας είχε ανατείλει |
  • ανάτελναν οι ελπίδες για την απελευθέρωση του τόπου |
  • εικόνες ανάτελλαν στο νου μου |
  • το χαμόγελό της ανάτειλε χαρμόσυνο και φοβερό (Theotokas) |
  • poem μονημερίτικα με την αυγή βασίλεια ν' ανατέλνουν | και να γοργομεσουρανούν και πια το σούρουπο να σβήνουν (Kazantz Od 17.924)

• ③ dent. erupt (of teeth):
  • το δόντι του παιδιού ανέτειλε |
  • οι φρονιμίτες ανατέλλουν μετά τα δεκαοκτώ |
  • ο φρονιμίτης δεν εμφανίζεται περίπου σ' ένα 25% των ανδρών· ανατέλλει λιγότερο ο άνω αριστερά (Poulianos)

[fr LMG (Somavera) ανατέλλω ← MG, K (pap 3rd c. BC, 1st, 3rd c. AD) ← AG]

• ① rising:
  • χώρα του ανατέλλοντος ηλίου |
  • (η στέγη) στόλιζε με σκούρα νταντελένια τρίφυλλα την άγονη ανατέλλουσα σελήνη (KPolitis)

• ② rising, emerging:
  • ανατέλλουσα μεγαλοφυΐα rising genius |
  • ~ ζωγράφος |
  • ακρότατος ρομαντισμός είναι η σύγχρονη τέχνη, μέσα στην οποία κάποτε διαφαίνεται η ανατέλλουσα διαλεκτική αντίθεσή της, το κλασικό στοιχείο (Tsatsos)

• ③ dent.phr ανατέλλοντες οδόντες (Kath) erupting teeth

[fr kath ανατέλλων prp of ανατέλλω]