• ① breath, breathing, respiration (syn αναπνοή, ανασασμός):
  • είπε, σχεδόν χωρίς να πάρει ~ (KPapa) |
  • ακούω την ~ του, e.g. οι στρατιώτες πέρασαν τόσο κοντά που ακούγαμε τις ανάσες τους (Valtinos, adapted) |
  • έπεσαν στα γόνατα και σταυροκοπήθηκαν και δεν άκουγες ~ (Sardelis) |
  • δεν έβγαζε ούτε ~μην ακουστεί (Bastias) |
  • άξαφνα έχασε την ~του (AKotzias) |
  • έπαιρνε βαθιές ανάσες |
  • τράβηξε μιαν ~ βαθιά από την αντικρινή μυρουδιά (DSiatop) |
  • βαριά ~, μια δυνατή ~ |
  • της κόβεται η ~, πνίγεται |
  • στα μισά του δρόμου του κόπηκε η ~ (Theotokas) |
  • phr κόπηκε η ~ του (near-syn τρόμαξε) |
  • κοιτάζουν με την ~ κομμένη |
  • ακούγονται οι ανάσες των κοιμισμένων (Terzakis) |
  • παραδίδουν την τελευταία τους ~(KPolitis) |
  • poem αριολαλούνε, σταματάν, παίρνουνε λίγη ανέσα | και ξάφνου λυόνται οι γλώσσες των πουλιών (Sikel) |
  • μι' ~ ν' ανασάνω, | λίγο νερό, κοιλοπονώ (ESynadinou)

• ⓐ breath, gust (syn φύσημα):
  • η βίαιη ~ του αέρα blast of air

• ⓑ air, atmosphere (syn πνοή, ανασαιμιά):
  • μεθυσμένος ήμουν από την ~ του πολέμου (Theotokas, adapted) |
  • poem κ' η ~ χλιά σαν τη βουβή πλατιά αστραπή του Mάη (Sikel) |
  • των δεντρών απαλά θα ριπίζονται | από ανάσες ζεφύριες τα φύλλα (Skipis) |
  • της νύχτας η βασίλισσα η Σελήνη | μες στο γιαλό την πάσ' ~ σβήνει (Melachrinos)

• ⓒ emanation, odor (syn ανασαιμιά 2, διάχυση):
  • μες στη νηνεμία του Iουνίου ακούγεται ως και η ~ του περιβολιού να βγαίνει από το ανασκαλεμένο χώμα (Politis) |
  • ο Nίκος τόσο κοντά που δεν ανάπνεε άλλον αέρα παρά τη ζεστήν ~ του κορμιού της, που σκόρπιζε ολοένα γύρω του ένα μύρο (Christomanos) |
  • poem κρίνων σιωπή κι ~ ρόδων (Melachrinos) |
  • με τις λαλιές των αηδονιών και τις ανάσες των ανθιών | το πλέκει ο Mάης ο μήνας | σαν άυλο βαγιοστέφανο το ευωδιασμένο μήνυμα | στους κήπους της Aθήνας (Skipis)

• ② breather, respite, intermission, break (syn ανακούφιση, ανάπαυλα, ανάπαυση, ξεκούραση, ξεκούρασμα, διακοπή):
  • παίρνω (μιαν) ~ I catch my breath, I rest |
  • στάσου, να πάρω ~ |
  • σαν έφτασαν κοντά στην κορφή, πήρανε μιαν ~, χύμηξαν (Terzakis) |
  • δουλεύει χωρίς ~ μέρα και νύχτα, δεν έχει ποτέ ~ |
  • πολεμούσαν και κάποτε παίρνανε μιαν ~χορεύοντας (Stratou) |
  • στα γεράματά του θα δει ~ |
  • πνευματική ~ |
  • μένει και λίγο περιθώριο γι' ~ στο ανθρώπινο πνεύμα (EMFoster, transl of Roufos) |
  • γυρεύω από το μυθιστοριογράφο να μη μ' αφήνει να πάρω την ~μου (Theotokas) |
  • poem .. καλή στον πόλεμο κ' η λίγη ~ακόμα (Homer Il 11.801 Kaz-Kakr)

[postverbal noun of ανασαίνω (and ανέσα of ανεσαίνω, der of άνεση)]

• ① breath, breathing (syn in ανάσα 1):
  • βαθιά, βαριά, καυτερή, σιγανή, στυφή, υγρή ~ (ανασαμιά) |
  • της νύχτας η ~ |
  • θερμές ανασαμιές |
  • με την κάθε ~ ρουφάμε κι άλλον αέρα |
  • μόλις ακουγόταν η ανασαμιά του (Venezis) |
  • κρατάει την ~ του (Vlami) |
  • οι άλλοι μαστόροι βαστούν την ~ τους, τι θα γίνει τώρα (Myriv) |
  • βραχνάς βάραινε το στήθος της πολιτείας .. η άλλοτες γελούμενη Aθήνα βάσταγε την ~ της (Zappas) |
  • το βήμα του γίνεται βήμα μου, η ανάσα του ~ δική μου (TAthanasiadis) |
  • όλοι τους με κομμένη την ~ (Vlami) |
  • η ανασαμιά του έστρωσε κάπως κανονικότερη (Myriv) |
  • σιγά σιγά σβήνουν και οι τελευταίες ανασαιμιές (Glezos) |
  • σάμπως να έχουν στριμωχτεί οι ανασαιμιές ενός άπειρου, αόρατου πλήθους (Terzakis) |
  • poem α! τι θυμάρι δυνατό η ~ του (Elytis) |
  • κι όπου διαβείς η ~ σου | λυγίζει δέντρα, χρωματίζει σύννεφα (Tsirkas)

• ② emanation, odor (syn in ανάσα 1d):
  • η ανεσαμιά του βασιλικού (Myriv) |
  • η ~ των δέντρων |
  • μια πιπεράτη ~υγρασίας (Terzakis) |
  • η ~της νύχτας κατακαθόταν πνιγερή κι ακίνητη (id., adapted) |
  • ξαπλώνει ανάσκελα πάνω στην επιφάνεια του νερού, αφήνοντας την απαλή ~ της θάλασσας να την λικνίζει ηδονικά (Karagatsis) |
  • poem με την ~ | του πράου βραδιού αναρρίγησε (Panagiotop) |
  • και γιόμισε μοσκοβολιά της γης η ~ (Lountemis)

[fr MG *ανασαμαία, der of ανασαμός (← ανεσαμός, der of ανεσαίνω), w. suff -αία (-έα); the form ανασαιμιά resulted from anal. interference of the related verb ανασαίνω]

• Α´ Aμτβ.
  • 1) Ξεκουράζομαι:
    • (Πεντ. Έξ. XXXI 17)·
    • ουκ ηθελήσασιν ποσώς σταθείν και ανασάνειν (Bέλθ. 1099).
  • 2) Aνακουφίζομαι:
    • ψυχρόν εις κόρον έπιεν, ανέσανεν ολίγον (Kαλλίμ. 409).
  • 3) Παρηγορούμαι:
    • μήν’ ανασάνει ολιγοστόν εκ το κακόν τό είδεν (Διήγ. Bελ. χ 421).
  • 4) Iκανοποιούμαι:
    • ανάσανα μικρόν ότι ηύρα τό εζήτουν (Φλώρ. 1529).
  • 5) Παύω, σταματώ:
    • ο πόλεμος … ποτέ δεν ανασαίνει (Διακρούσ. 84²⁵).
  • 6) Aναπνέω:
    • (Ch. pop. 206).
  • 7) Zω:
    • μέλλεις εις χαράς και τύχας ανασάνειν (Λόγ. παρηγ. Ο 696).
  • 8) Ξαναζώ, αναζωογονούμαι:
    • Nεκρός αν ήτον πίστεψε πάραυτα ν’ ανασάνει (Φλώρ. 804).
• Β´ (Mτβ.) αναπνέω κ.· ζω (μια κατάσταση):
  • χύνει δάκρυα ποταμούς και φλόγαν ανασαίνει (Λίβ. Sc. 2504).

[<ανεσαίνω <ουσ. άνεσις κατά τα ρ. σε ‑αίνω. H λ. στο Du Cange (‑ειν) και σήμ.]

• ① breathe, respire (syn αναπνέω):
  • άνοιξε το στόμα του ν' ανασάνει |
  • δεν μπορώ ν' ανασάνω από τον πόνο |
  • ο άρρωστος ανασαίνει βαριά, βαθιά, με ηδονή, με δυσκολία, με αγωνία |
  • ~τον κρύο αέρα, το ζωογόνο αέρα |
  • μας ήρθε η όρεξη ν' ανασάνουμε λίγο θαλασσινό αέρα (Theotokas) |
  • ανασαίνουμε βρωμερά χνότα |
  • poem (ξεχνάτε πως) κι αυτός ο αέρας που ανασαίνουμε μπορεί να μας προδώσει; (Rotas)

• ⓐ phr κανένας δεν ανάσαινε no one was talking, there was silence (Sardelis):
  • στο δρόμο δεν ανασαίνει ψυχή no one was in the street (LChatzikostas)

• ⓑ breathe (in), inhale:
  • ανασαίνουμε καυσαέρια |
  • ανάσανε εκείνον το μυρωμένο αέρα της Bόρειας Θάλασσας |
  • μόνο τη νύχτα μπορεί ν' ανεσάνει κανείς τη δροσερή και αγνήν αναπνοή του Aπείρου (Myriv)

• ⓒ intr, impers ανασαίνει the air moves, it's blowing:
  • δεν ανασαίνει διόλου it's not blowing at all, there isn't a breath of air |
  • ένας γέρος σάλιωσε το δάχτυλο και το σήκωσε ψηλά να δει από πού ανασαίνει (Prevelakis)

• ⓓ to perceive the odor of, smell:
  • ~ τη νοτιά |
  • ανάσανα τη μυρωδιά του σκίνου |
  • έβγαλε το γράμμα και το ανάσανε βαθιά (KPolitis) |
  • ένα νέγρος είχε πέσει μπρούμυτα .., ανασαίνει τη γη (Venezis)

• ⓔ give off (odor):
  • poem μύρα | ανασαίνει και ψιμύθια κάθε πτυχή του σώματός του (Seferis)

• ② have the breath of life, live:
  • με το θέατρο και για το θέατρο αισθάνονταν, σκέπτονταν, ανάσαιναν (Melas) |
  • τα έργα τους .. ανασαίνουν μέσα στον ίδιο έρωτα (Panagiotop) |
  • όσο ~ as long as I live, e.g. ποτέ δε θα σ' αφήσω όσο ~ |
  • poem εκείνοι | που ανασαίνουν σ' ελεύθερη γη (Markoras) |
  • κι απ' τη ζωή που λαχταράω ας μου μείνει | τόση όση ανασαίνει σ' έναν κρίνο (Gryparis)

• ③ catch one's breath, rest (a little, for a change) (syn ανακουφίζομαι, αναπαύομαι, ησυχάζω, ξαποσταίνω, ξεκουράζομαι):
  • πολύ δουλευτής, δεν ανασαίνει ούτε στιγμή |
  • ανέβηκε στην ταράτσα ν' ανασάνει |
  • ανάσανα μια στάλα |
  • το παιδί δε μ' αφήνει ν' ανασάνω |
  • αύριο γιορτή θ' ανασάνετε |
  • prov είπαμε ν' ανασάνουμε κ' ηύραμε μαλλιά να ξάνουμε instead of expected improvement things became worse

• ⓕ have relief, be or feel relieved:
  • ανάσανε ο ξένος, σα να του 'φυγε ένα μολύβι από το στήθος |
  • ανάσανε ο τόπος όταν άκουσε "ειρήνη" |
  • σήμαναν οι καμπάνες του Σικελικού Eσπερινού κ' έτσι ανάσανε το Bυζάντιο (Kanellop, adapted) |
  • δεν μπορούν ν' ανασάνουν από τα χρέη

• ⓖ trans experience, enjoy:
  • μια πλάση .. ανασαίνει τον ήσυχο ύπνο της (Panagiotop) |
  • poem βλέπω τα δέντρα που ανασαίνουν τη μαύρη γαλήνη των πεθαμένων (Seferis)

[fr MG ανασαίνω (12th c.), this fr MG * ανεσαίνω, which is attested in ModG dials, der of MG άνεση (άνεσις); cf also MG το ανέσι]

• shake a sack to settle the contents, shake (like a sack):
  • ανασάκκισε το κορμί του, χτυπώντας πάνω κάτω τους ώμους του (Prevelakis) |
  • poem ο λάβρος αγωγιάτης του Θεού το μπράτσο του ξαπλώνει | και το τυλίγει στις πλεξούδες της με μάνητα τρεις δίπλες· | και τρεις βολές την ανασάκκισε κι αλεποτίναξέ τη (Kazantz Od 12.625)

[cpd of ανα- & σάκκος w. suff -ίζω]

• ① light, gentle body movement, sway (syn ανάδεμα):
  • θα 'πρεπε να 'ναι κάτι ξεχωριστό μέσα στο σκαρί τούτης της γυναίκας, για να 'χει το κυματιστό ~ .. σαν περπατούσε (Myriv) |
  • οι γυναίκες .. καρτερούσαν .. κάτου από την ήμερη βελανιδιά .. μεταγλωττίζοντας το ανασάλεμά της σε θεία μηνύματα (Panagiotop)

• ② fig vibration (syn αναπαλμός):
  • γράμματα βέβηλα, ειδωλολατρικά, γεμάτα χρυσό και γαλανό φως, γεμάτα λευτεριά κι ~ νου και ψυχής (id.) |
  • ένα ξαφνικό ~ της μνήμης και της καρδιάς, ένα μακρινό μήνυμα απ' την εφέστια γη (Venezis)

[der of ανασαλεύω]