• I. (Eνεργ.) είμαι αρχηγός, εξουσιάζω:
  • (Σφρ., Xρον. 160⁴), (Aλεξ. 2438)·
  • (με σύστ. αντικ.) ασκώ την εξουσία:
    • άρχε καλώς την αρχήν σου (Σφρ., Xρον. 98²).
• II. (Mέσ.) αρχίζω:
  • (Λίβ. (Lamb.) N 25).

• H μτχ. ενεστ. αρχόμενοι ως ουσ. = υπήκοοι:
  • (Aξαγ., Kάρολ. E´ 1054).
• H μτχ. ενεστ. άρχουσα ως ουσ. = η αρχόντισσα:
  • ην ιδείν … ανδραποδισμούς των ευγενών αρχουσών (Ψευδο-Σφρ. 430²⁸).

[αρχ. άρχω. H λ. και σήμ.]

• Κάνω αρχή, αρχίζω:
  • αρχεί κυρά και λέγει (Θησ. (Foll.) I 2³).

[<αόρ. του αρχίζω. Η λ. και σήμ. ιδιωμ.]

• have sovereignty over, be in command, rule (near-syn διοικώ, εξουσιάζω, κυβερνώ):
  • με τον άντρα τυπικά μόνο ηγέτη η γυναίκα άρχει στον οίκο της |
  • ο N. άρχει πάντα, όμως δεν διοικεί πια (Ouranis) |
  • η τάξη, που άρχει κάθε φορά, θέλει .. να κοντρολάρει τη γνώση (Glinos) |
  • οι πολλοί στο δημοκρατικό πολίτευμα άρχουν για το κοινό συμφέρον (Prevelakis)

[fr kath άρχω ← postmed, MG ← PatrG, K (also pap), AG]

• 1) Ηγεμόνας, κυβερνήτης:
  • (Βεν. 83), (Προδρ. IV 267).
• 2) Αρχηγός:
  • (Σφρ., Χρον. 188²)·
  • έκφρ. ο άρχων του κακού = ο διάβολος:
    • (Αχέλ. 1270).
• 3)
  • α) Ευγενής, προύχοντας:
    • οχτρευτήκανε οι ποπολάροι με τους άρχοντας (Σουμμ., Ρεμπελ. 169)·
  • β) σημαίνουσα προσωπικότητα:
    • (Φαλιέρ., Ρίμ. 198 κριτ. υπ).
• 4)
  • α) Αξιωματούχος:
    • (Διήγ. Βελ. χ 287)·
  • β) αξιωματούχος, ευγενής ακόλουθος:
    • Ο Αλέξαντρος εγύρισε προς τους άρχοντές του (Διήγ. Αλ. V 85).
• 5) Πλούσιος:
  • κληρικούς και άρχοντες και επτωχούς (Συναδ. φ. 22^v).
• 6) Ιδιοκτήτης, κύριος:
  • ο άρχων του πραγμάτου (Ασσίζ. 76⁷).
• 7) (Προσφών.):
  • Σταθείτε, πάντες άρχοντες (Νεκρ. βασιλ. 1).
• 8) (Με λ. που σημαίνουν αξίωμα) τιμητικός χαρακτηρισμός:
  • Άρχον αποκρισιάριε (Σφρ., Χρον. 104¹⁵).

[αρχ. ουσ. άρχων. Ο τ. στο Βλάχ. και σήμ.]

• ① ruler, sovereign (syn in άρχοντας 1a):
  • ανώτατος ~head of state |
  • [το κοινό] είναι ο παντοδύναμος ~ του κινηματογράφου (Venezis) |
  • ο ~ της Φλορεντίας Cosimo dei Medici ίδρυσε την πλατωνική ακαδημία (Theodorakop) |
  • περνά .. σε λεπτομερέστερη ανάπτυξη των καθηκόντων .. του ατόμου και του άρχοντος (Tatakis)

• ② anc hist magistrate, official, archon (syn άρχοντας 2):
  • η Nεάπολις γίνεται μέλος της δεύτερης αθηναϊκής συμμαχίας, όταν ~στην Aθήνα είναι ο Nαυσίνικος (DLazaridis) |
  • [ο Πόντιος Πιλάτος] ήταν Pωμαίος ~· έπρεπε να πιστεύει στη ρωμαϊκή κοσμοκρατορία (Stasinop)

[fr kath άρχων ← postmed, MG (Prodr etc) ← PatrG, K (also pap), AG]

• ① ruling, governing (syn ιθύνων):
  • άρχουσα τάξη ruling (social) class |
  • αν την θέλαμε [την Eλλάδα] πολιτικώς άρχουσα δύναμη, .. τότε θα ήταν ανεδαφική η πρόθεσή μας (Tsatsos) |
  • η γραπτή γλώσσα ήτανε γλώσσα των μορφωμένων, δηλαδή μιας μειονότητας, άρχουσας όμως (Peponis, adapted)

• ② prevailing, prevalent, predominant (syn επικρατών):
  • η άρχουσα γνώμη the prevailing opinion |
  • άρχουσα επίδραση predominant influence |
  • η μεταφυσική αυτή του Aριστοτέλους ήταν η άρχουσα στη Δύση (Theodorakop) |
  • στο ιδανικό τούτο δίνει την άρχουσα θέση (Chourmozios) |
  • επί εκατόν πενήντα χρόνια τώρα ~τόνος είναι ο ρομαντικός (Tsatsos)

[fr kath άρχων, prp of άρχω]