1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Η μελέτη καλύπτει 318 σελίδες.
• Η ύλη κατανέμεται σε 5 κεφάλαια με συνεχή αραβική αρίθμηση και Επίμετρο.
• Οι τίτλοι των κεφαλαίων τυπώνονται με κεφαλαία όρθια γράμματα.
• Οι βιβλιογραφικές παραπομπές τυπώνονται στο κάτω μέρος της κάθε σελίδας

2. Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

Μετά τη Βιβλιογραφία (πηγές και μεταφράσεις με τίτλο ελληνικό, σσ. α΄-ιβ΄, Βοηθήματα με τίτλο ξένο, σσ. ιγ΄-ιζ΄) ακολουθούν τα πέντε βασικά κεφάλαια της μελέτης.

Στο πρώτο κεφάλαιο (σσ. 1-93) ο συγγραφέας πραγματεύεται τις νεότερες κατηγορίες αρσενικών σε -ος όπου το -ο της λήγουσας προϋπήρχε ήδη του σχηματισμού του νέου παραδείγματος. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζεται κατά πόσο το θεματικό -ο των παραπάνω ουσιαστικών διατηρείται και στις άλλες πτώσεις του ενικού εκτός από την ονομαστική και αιτιατική και διαπιστώνεται ότι στα αρσενικά της κατηγορίας αυτής κυριαρχούν πράγματι οι κλητικές σε -ο, όχι όμως και οι αντίστοιχες γενικές.

Το δεύτερο κεφάλαιο (σσ. 94-138) εξετάζει τις νεότερες κατηγορίες αρσενικών ουσιαστικών σε -ος στα οποία το -ο της λήγουσας αποτελεί νεωτερισμό. Και στα αρσενικά της κατηγορίας αυτής, οι κλητικές σε -ο πλειοψηφούν, καθώς, σύμφωνα με το μελετητή, δεν υπόκεινται στην παράδοση των παλιών δευτερόκλιτων και έτσι ακολουθούν ευκολότερα το απλουστευτικό κλιτικό σχήμα των μεταπλασμών.

Στο τρίτο κεφάλαιο (σσ. 139-177) εξετάζονται οι άλλοι παράγοντες, εκτός από την ετυμολογική προέλευση ενός αρσ. ουσ. σε -ος, που συντέλεσαν στην επικράτηση του καινούργιου παραδείγματος στις παραπάνω κατηγορίες και ενισχύουν την επέκταση του σε παλιά δευτερόκλιτα. Ειδικότερα στους υπό εξέταση παράγοντες περιλαμβάνονται: η τάση για την εξίσωση των καταληκτικών φωνηέντων (ο πιο σημαντικός), η ομοιοκαταληξία και η επίδραση από συνώνυμα και αντίθετα ουσιαστικά (μικρότερης σημασίας), το τονικό πλαίσιο των δύο τελευταίων συλλαβών (μικρότερης σημασίας), ο αριθμός των συλλαβών ενός ουσιαστικού, φωνητικοί λόγοι (σημαντική συμβολή), κλπ.

Το τέταρτο κεφάλαιο (σσ. 178-217) ασχολείται με τους παράγοντες που στηρίζουν τη διατήρηση των καταλήξεων σε -ε και -ου στα αρσενικά σε -ος, δηλαδή με τους παράγοντες εκείνους που στηρίζουν τη διατήρηση του παραδοσιακού κλιτικού παραδείγματος. Στο κεφάλαιο αυτό εξετάζεται ο αποκλεισμός του -ο της κλητικής και γενικής από τα προπαροξύτονα ουσιαστικά και επίθετα. Διαπιστώνεται ότι ο νόμος του τονισμένου φωνήεντος καθώς και ο δυναμισμός της κατάληξης -ου αποτελεί σημαντικό περιοριστικό παράγοντα για την επέκταση των νεωτερικών παραδειγμάτων. Οι παραπάνω λόγοι εξηγούν τη δημιουργία του μεικτού παραδείγματος (γεν σε -ου αλλά κλητική σε -ο) σε βάρος του παραδοσιακού (γενική σε -ου, κλητική σε -ε), αλλά και του εξισωτικού παραδείγματος (γενική και κλητική σε -ο).

Στο πέμπτο κεφάλαιο (σσ. 218-225) εξετάζονται συνοπτικά, αλλά και περιεκτικά, οι υφολογικοί παράγοντες που επιδρούν στην εκλογή του καταληκτικού φωνήεντος της κλητικής κυρίως στις διφορούμενες περιπτώσεις.

Η εξέλιξη του φαινομένου στις νέες ελληνικές διαλέκτους (μποβέζικα, τσακώνικα, οτραντίνικα, ποντιακά, Ικαρίας, Καρδαμύλων, καππαδοκικά) παρουσιάζεται ξεχωριστά στο Επίμετρο [Κλητικές και γενικές σε -ο από αρσενικά στις 4 κυρίως διαλέκτους της ελληνικής, καθώς και σχετικοί αρχαϊσμοί στα ιδιώματα Ικαρίας και Καρδαμύλων (σσ. 226-265)], καθώς η ενσωμάτωση των διαφορετικών εξελίξεων του φαινομένου σε μερικές από αυτές θα διασπούσε τη ομοιόμορφη εικόνα που παρουσιάζει η εξέλιξη του φαινομένου στην κοινή.

Στο τέλος της μελέτης υπάρχει η Συγκεφαλαίωση (σσ. 266-271), Zusammenfassung (σσ. 271-279) καθώς και οι Πίνακες λέξεων ελληνικών (σσ. 280-302), Πίνακες λέξεων ξένων (σσ. 303-306), Επιθήματα, καταλήξεις, δεύτερα συνθετικά ελληνικά (σσ. 307-08), ξένα (σ. 309), Όροι (σ. 310), Περιεχόμενα (σσ. 311-317) και Προσθήκες και διορθώσεις (σ. 318).

3. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Η εργασία έχει ως στόχο 1) να καθορίσει τα αρσενικά ονόματα σε -ος που μπορούν να σχηματίσουν στα νεότερα χρόνια κλητική και γενική σε -ο, αντί -ε, και -ου αντίστοιχα και 2) να εντοπίσει τους παράγοντες που συντέλεσαν στο σχηματισμό και επέκταση των νέων κλιτικών παραδειγμάτων του μικτού (με κλητική σε -ο αλλά γενική σε -ου) και του εξισωτικού τύπου (που έχει και τη γενική σε -ο). Η διερεύνηση των παραπάνω θεμάτων βασίζεται στην εξέταση γραπτών κειμένων της υστερομεσαιωνικής περιόδου (Χρονικό Μορέως, Ιπποτικά Μυθιστορήματα, κρητική λογοτεχνία), της νεότερης ελληνικής (ελληνικά δημοτικά τραγούδια, Σολωμός) αλλά και σε σύγχρονο προφορικό λόγο. Η μέθοδος που ακολουθείται είναι διαχρονική για τα δύο πρώτα κεφάλαια και για τα υπόλοιπα συγχρονική (με εξαίρεση τη μελέτη της ποντιακής διαλέκτου, στο Ε΄ κεφάλαιο).

Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η έρευνα του Henrich είναι: η κλητική σε -ο αποτελεί συνέχεια των καταλήξεων της κλητικής -ον/-ων των αρχαίων τριτόκλιτων σε -ν και -ντ- (Νίκων, γέρον). Συνέπεια της εξέλιξης αυτής αποτελεί και ο σπάνιος ιδιωματικός και λαϊκός τύπος της γενικής ενικού σε -ο των αρσενικών (του Παύλο, του Γιώργο). Από τον πυρήνα αυτό εξαπλώθηκαν οι κλητικές και γενικές σε -ο και σε νέες κατηγορίες αρσενικών σε -ος αλλά και σε άλλα δευτερόκλιτα ουσιαστικά.

Πρόκειται για μια αναλυτική και τεκμηριωμένη έρευνα, που μελετά το παραπάνω φαινόμενο βάσει πολλών παραδειγμάτων που αντλούνται από πηγές. Η έρευνα αυτή κατέχει μια σημαντική θέση ανάμεσα στις μελέτες που εξετάζουν την εξέλιξη του μορφολογικού συστήματος των ουσιαστικών της μεσαιωνικής και νέας ελληνικής.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΠΑΣΣΑΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ