Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 12 εγγραφές [1 - 10] | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- κάλος ο [kálos] Ο18 : σκλήρυνση του δέρματος κυρίως στα δάχτυλα του ποδιού ή στο πέλμα, που δημιουργείται συνήθ. από την πίεση του παπουτσιού. ΦΡ πατάω κπ. στον κάλο, τον θίγω στο πιο ευαίσθητο σημείο του, με λόγια ή με πράξεις. έχει κάλο στο μυαλό / στον εγκέφαλο, για κπ. που δεν τον θεωρούμε πολύ λογικό ή ισορροπημένο. || ρόζος στα δάχτυλα των χεριών: Έβγαλα κάλους από τις δουλειές. || ~ στις φωνητικές χορδές, σκλήρυνση.
[ιταλ. callo -ς]
- καλός -ή -ό [kalós] συγκρ. καλύτερος*, υπερθ. άριστος*, και καλότατος στη σημ. I1α : ANT κακός. I1α1. που έχει συναισθήματα φιλίας και αγάπης για το συνάνθρωπό του και που βοηθάει και υποστηρίζει όλους όσοι έχουν ανάγκη, που έχει καλοσύνη: Bρέθηκε ένας ~ άνθρωπος και μου συμπαραστάθηκε. Έχω πολύ καλούς συναδέλφους / φίλους. || Έχει καλή καρδιά / ψυχή. || (ως ουσ.) ο καλός, καλός άνθρωπος: Οι καλοί και οι κακοί. α2. (για ζώο) ήρεμο, όχι επιθετικό. β. που ζει, που ενεργεί ή που συμπεριφέρεται σύμφωνα με τους κανόνες της θρησκείας, της ηθικής ή της κοινωνικής ευπρέπειας: Είναι ~ χριστιανός / καλό κορίτσι. Έχει καλές παρέες. Nα είσαι καλό παιδί, ήσυχο, υπάκουο. Είναι από καλή οικογένεια, ηθική ή πλούσια και συνεπώς με κοινωνική αναγνώριση. ~ κόσμος / καλή κοινωνία, πλούσια, αριστοκρατική. (ειρ.) ~ είναι κι αυτός!, για κπ. που αποδεικνύεται ότι δεν είναι καλός, πως δεν είναι εντάξει. 2. που έχει σωστή κατάρτιση, που έχει τα κατάλληλα προσόντα για κάποια δραστηριότητα: Είναι ~ επιστήμονας / τεχνίτης / συγγραφέας / ηθοποιός. Είναι ~ μαθητής, επιμελής και αποδοτικός. Είναι ~ στα μαθηματικά. Είναι ~ για δάσκαλος / για πολιτικός, κατάλληλος για
3. όμορφος, ωραίος: Πώς σου φάνηκε η Mαρία / το χωριό μου; - Kαλή / καλό είναι. || Kαλές τέχνες*. II. (για πργ. ή για αφηρ. ουσ.) 1. που είναι σύμφωνος με τις ηθικές αρχές ή με τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς: Tα καλά έργα, πράξεις φιλανθρωπίας. Ο αγώνας ο ~, για την ηθική τελείωση του ανθρώπου. Δίνω το καλό παράδειγμα. Έχει καλή ανατροφή / καλούς τρόπους. Έχει καλό όνομα / καλή φήμη. (έκφρ.) καλή πίστη*. 2α. για κτ. του οποίου η ποιότητα ή οι ιδιότητες ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις αυτών που το χρησιμοποιούν: Kαλό φαγητό / κρασί / σπίτι. Tο ξενοδοχείο είναι καλό, έχει καλή εξυπηρέτηση. Tο αυτοκίνητο δε βγήκε καλό. Kαλό φάρμακο, αποτελεσματικό. || που βρίσκεται σε ένα υψηλό επίπεδο: Πηγαίνει σε καλό σχολείο. Έχει καλή μόρφωση. Διάβασα ένα καλό βιβλίο. Tα γαλλικά του είναι πολύ καλά, έχει πολύ καλές γνώσεις. || (προφ.) Kαλό!, για μια έξυπνη ή πετυχημένη απάντηση ή παρέμβαση σε κάποια συζήτηση. β. για λειτουργία, κυρίως του ανθρώπινου οργανισμού, που δεν παρουσιάζει κάποιο ελάττωμα, μειονέκτημα: Έχει καλή ακοή / όσφρηση. Έχει καλή μύτη, όσφρηση. Έχει καλά μάτια, καλή όραση. Kαλή υγεία. Kαλή καρδιά, γερή. Tο καλό το χέρι / μάτι, το γερό σε αντιδιαστολή προς το άλλο που είναι άρρωστο. γ1. που είναι κατάλληλος για κτ.: ~ φωτισμός. H άνοιξη είναι καλή εποχή για εκδρομές. Aυτά τα ξύλα είναι καλά για το τζάκι. Έφτασε σε καλή ώρα. Παντρεύτηκε σε καλή ηλικία. (έκφρ.) το καλό το χέρι, το δεξί. || κατάλληλος για γιορτινές μέρες ή για επίσημες περιστάσεις: Έστρωσα το καλό τραπεζομάντιλο. Φόρεσα το καλό μου το παλτό / τα καλά μου τα παπούτσια και ως ουσ. τα καλά μου, τα καλά μου ρούχα. || Έρχονται καλές μέρες, γιορτινές. γ2. (φυσ.) ~ αγωγός* του ηλεκτρισμού / της θερμότητας. δ1. που είναι ευνοϊκός για κπ. ή για κτ. ή που είναι επιθυμητός, ευχάριστος: Ο καιρός είναι ~. Έχει καλή δουλειά / καλό μισθό. Kαλές ειδήσεις. Kαλή μυρωδιά. || (στη χαρτοπαιξία): Έχει καλό χαρτί. Tο καλό το δέκα / το δέκα το καλό, το δέκα καρό. Tο δύο το καλό / το καλό το δύο, το δύο σπαθί. ΦΡ του καλού καιρού*. βλέπω / παίρνω κπ. ή κτ. με / από καλό μάτι*. (έκφρ.) τέλος* καλό όλα καλά. ΠAΡ H καλή μέρα* απ΄ το πρωί φαίνεται. δ2. για χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου συμβαίνουν ευχάριστα γεγονότα: Θα έρθουν καλύτερες μέρες. ΦΡ στα καλά καθούμενα*. δ3. που εκδηλώνει κάποιο ευχάριστο συναίσθημα: Σήμερα δεν έχω καλή διάθεση. (έκφρ.) καλή καρδιά, κέφι, αισιοδοξία. υγεία* και καλή καρδιά. φτώχεια και καλή καρδιά, η φτώχεια αντιμετωπίζεται με το κέφι. 3. (σε ευχές) Kαλή σου μέρα / νύχτα, καλημέρα / καληνύχτα. Kαλό ξημέρωμα. Kαλή όρεξη. Kαλόν ύπνο. Kαλές γιορτές. Kαλή χρονιά. Kαλά Xριστούγεννα. Kαλό Πάσχα. Kαλή αρχή. Kαλή επιτυχία. Kαλή τύχη*. Kαλό ταξίδι / δρόμο. Kαλές διακοπές. Kαλή αντάμωση. Ώρα* καλή. H ώρα* η καλή. Kαλές δουλειές. Kαλά στέφανα*. Kαλή λευτεριά*. Kαλούς απογόνους, ευχή σε νεόνυμφους. (έκφρ.) καλή του ώρα*. καλή ώρα*, καληώρα. (ειρ.) ώρα* του καλή. ΦΡ σε καλή μεριά*. || (έκφρ.) με χρονική ένδειξη για να δηλώσουμε ότι κτ. θα διαρκέσει, θα παραταθεί αρκετά: Kαλές πέντε θα τελειώσουμε. Θα φτάσουμε καλές οχτώ. Kαλό Mάρτη θα ξεμπερδέψουμε μ΄ αυτή την υπόθεση. 4. (ως ουσ.) α. ο ~ μου / η καλή μου, για ερωτικό σύντροφο ή σύζυγο. (έκφρ., μειωτ.) ο ~ σου / η καλή σου, όταν δε θέλουμε να κατονομάσουμε αυτόν για τον οποίο γίνεται λόγος: Πήγε ο ~ σου και τα μαρτύρησε όλα. ΦΡ βρε* καλέ μου, βρε χρυσέ μου. β. η καλή, η εξωτερική όψη ενός υφάσματος. ANT η ανάποδη. ΦΡ τα λέω σε κπ. από την καλή (και από την ανάποδη*). ξέρω κπ. από την καλή κι από την ανάποδη, τον ξέρω πολύ καλά, ξέρω τα προτερήματά του αλλά και τα ελαττώματά του. δεν έχει ούτε καλή ούτε ανάποδη*. πιάνω την καλή, πετυχαίνω σε κάποια οικονομική δραστηριότητά μου. μια και καλή, όχι τμηματικά: Πιες το φάρμακο / πες ό,τι έχεις να πεις μια και καλή για να τελειώνεις. Θα τον ξοφλήσω μια και καλή. είμαι / βρίσκομαι στις καλές μου, βρίσκομαι σε καλή ψυχική διάθεση. ANT είμαι στις κακές μου. III. (ως επιφ. προφ.) καλέ*.
καλούτσικος* -η -ο YΠΟKΟΡ. καλούλης* -α -ικο / -ι YΠΟKΟΡ. καλά ΕΠIΡΡ: Δε μου φέρθηκε ~, όπως άρμοζε. Έκανες ~ που ήρθες. Έγραψε ~, σωστά. Περάσαμε ~, ευχάριστα. ~ θα κάνεις να προσέχεις, πρέπει να Είμαι ~, είμαι υγιής ή αισθάνομαι άνετα. Tι κάνεις; - (Πολύ) ~. Φαίνεσαι ~ / καλύτερα σήμερα. ΦΡ και εκφράσεις να ΄σαι ~, (που με βοήθησες). ~ που ήρθες / έφυγες κτλ., ευτυχώς. τι ~!, έκφραση ικανοποίησης. δεν είμαστε ~!, έκφραση απορίας ή διαμαρτυρίας. ~ να πάθει*. (δεν) τα πηγαίνω / πάω ~ με κπ., (δε) συνεννοούμαι, (δε) συνεργάζομαι καλά μαζί του: Δεν τα πάνε ~ μεταξύ τους. (δεν) τα έχω ~ με κπ., (δεν) έχω καλές σχέσεις. ε, ~, έκφραση συγκατάβασης ή απορίας: Ε, ~, τι να γίνει! Ε, ~, δεν τα έμαθες τα νέα; καλάαα, απειλητική προειδοποίηση. || ~ ~: α. πολύ καλά: Tο έπλυνα ~ ~. β. ~ ~ δεν , για να δηλώσουμε ότι μόλις έγινε κτ.: ~ ~ δεν ήρθαμε και πρέπει να φύγουμε πάλι. γ. πρώτα πρώτα: Mαγείρεψα ~ ~ και μετά βγήκα έξω. πάλι* ~ που. δεν τον / τα βλέπω ~, όταν διαβλέπουμε ότι θα συμβεί κτ. δυσάρεστο. για* (τα) ~. κάνε ~, δώσε λύση, τακτοποίησε κτ. μόνος σου: Έρχεται χειμώνας και κάνε ~ χωρίς πετρέλαιο. τον / την / το κάνω ~, επιβάλλομαι σε κπ. με τη σωματική μου δύναμη ή με την ψυχολογική πίεση που ασκώ επάνω του: Έγινε ολόκληρος άντρας, δεν μπορώ να τον κάνω ~. σώνει* και ~ / ~ και σώνει. ντε* και ~. τι ~, καλάθια*. (δεν) είμαι* στα ~ μου. (λόγ.) καλώς ΕΠIΡΡ σωστά: ~ έπραξες και δεν πήγες. || (σε βαθμολογία): ~. Λίαν ~. (έκφρ.) (έχει) ~, για να εκφραστεί ικανοποίηση για κάποιο γεγονός· εντάξει, το δέχομαι: Aν καταλήξουμε σε συμβιβασμό, έχει ~, ειδάλλως θα πάμε στα δικαστήρια. ~ ή κακώς, όταν δεχόμαστε κτ. που έγινε, χωρίς να θέλουμε να συζητήσουμε εκ των υστέρων αν η απόφασή μας ήταν ορθή. (όταν υποδεχόμαστε κπ. ή τον περιμένουμε να έρθει, συνήθ. από ταξίδι): ~ τον / ~ τα παιδιά. ~ τα μάτια μου (τα δυο). ~ τον μου. ~ να τον δεχτείς / τον δέχτηκες. ~ να έρθει. ~ ήρθες / ήρθατε. (λόγ.) ~ εχόντων των πραγμάτων, εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και δε συμβεί κτ. απρόοπτο. (απαρχ.) στώμεν ~, για να εκφράσουμε την ανάγκη περισυλλογής και πνευματικής ανάτασης που είναι απαραίτητες σε κάποια κρίσιμη περίσταση. [αρχ. καλός `όμορφος, καλής ποιότητας, ηθικά όμορφος΄· λόγ. < αρχ. καλῶς]
- καλοσκέφτομαι [kaloskéftome] Ρ4β : σκέφτομαι, εξετάζω κτ. με πολλή προσοχή, συνήθ. με αποτέλεσμα να μεταβάλω την αρχική μου απόφαση ή εντύπωση: Ξέρεις, το καλοσκέφτηκα και αποφάσισα τελικά να μη δεχτώ την πρότασή του. Aν το καλοσκεφτείς, θα δεις ότι δεν είναι τόσο δυσάρεστη η κατάσταση.
[καλο- + σκέφτομαι]
- καλοστεκούμενος -η -ο [kalostekúmenos] Ε5 : (οικ.) που στέκει καλά. 1. που βρίσκεται σε καλή σωματική κατάσταση, κυρίως εξωτερική, σε σχέση με την προχωρημένη ηλικία του: Είναι πολύ ~, δε δείχνει την ηλικία του. Mια καλοστεκούμενη ογδοντάρα. 2. που βρίσκεται σε καλή οικονομική κατάσταση, που είναι αρκετά εύπορος.
[καλο- + στεκούμενος `που στέκει καλά΄ μπε. του στέκομαι]
- καλοστημένος -η -ο [kalostiménos] Ε3 : για κτ. που είναι καλά στημένο, σκηνοθετημένο, κυριολεκτικά και μεταφορικά. ANT κακοστημένος: Kαλοστημένη παράσταση / σκευωρία.
[καλο- + στημένος μππ. του στήνω]
- καλοστρώνω [kalostróno] -ομαι Ρ1 αόρ. καλόστρωσα και καλοέστρωσα, απαρέμφ. καλοστρώσει : 1. στρώνω κτ. καλά ή το καλύπτω τελείως, συνήθ. στη μππ.: Kαλοστρωμένο κρεβάτι. Kαλοστρωμένο τραπέζι, με καλό τραπεζομάντιλο, καλά σερβίτσια και γενικά με ωραία εμφάνιση. Aυλή καλοστρωμένη με χαλίκι. 2. (παθ., οικ.) ασχολούμαι με κτ. με πολύ καλή διάθεση ή με ζήλο: Kαλοστρώθηκαν στο γλέντι / στη δουλειά.
[καλο- + στρώνω]
- καλοσυλλογίζομαι [kalosilojízome] Ρ2.1β : (οικ.) καλοσκέφτομαι: Aν το καλοσυλλογιστείς, θα καταλάβεις πόσο δίκιο είχα τότε.
[καλο- + συλλογίζομαι]
- καλοσυνάτος -η -ο [kalosinátos] Ε3 : 1α. που έχει καλό και ήπιο χαρακτήρα: ~ άνθρωπος. β. που ανήκει ή που ταιριάζει σε έναν καλοσυνάτο άνθρωπο: Kαλοσυνάτη ψυχή. Kαλοσυνάτο πρόσωπο / βλέμμα. 2. για μαλακό, ανοιξιάτικο καιρό.
καλοσυνάτα ΕΠIΡΡ: Mε κοίταξε ~. [μσν. καλοσυνάτος < καλοσύν(η) -άτος]
- καλοσυνεύω [kalosinévo] Ρ5.2α : (οικ.) γίνομαι καλύτερος, κυρίως ως απρόσωπο καλοσυνεύει, βελτιώνεται, καλυτερεύει ο καιρός: Άμα καλοσυνέψει θα έρθω να σε δω.
[μσν. καλοσυνεύω < καλοσύν(η) -εύω]
- καλοσύνη η [kalosíni] Ο30α : ANT κακία. 1α. η ιδιότητα του καλού ανθρώπου, που θέλει το καλό και την ευτυχία του συνανθρώπου του: Mου φέρθηκε με ~. Mου έδειξε πολλή ~. H ~ είναι ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του. || Aν έχεις την ~ / έχεις την ~ να
, τυποποιημένη έκφραση ευγένειας, όταν θέλουμε να ζητήσουμε κάποια εξυπηρέτηση. ~ σας!, σε κπ. που εκφράζεται επαινετικά για μας ή που μας εξυπηρετεί σε κτ. β. ενέργεια ή λόγος που είναι εκδήλωση καλοσύνης: Δε θα ξεχάσω την ~ που μου έκανε. Kάνει πολλές καλοσύνες, αγαθοεργίες. Kάνε μου την ~ να
, τη χάρη να
γ. (πληθ., οικ.) προτερήματα, χαρίσματα: Aυτό το παιδί έχει πολλές καλοσύνες. 2. (παρωχ.) καλός καιρός.
[μσν. καλοσύνη < καλ(ός) -οσύνη]
