ΛΗΜΜΑ

• αἱρέω
• ρήμα
• αἱρῶ

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

• Α.ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ και ΜΕΣΟ 1. παίρνω με τα χέρια μου, παίρνω για τον εαυτό μου |παίρνω από κπ., αφαιρώ |φρ. ἑλών=δια της βίας 2. συλλαμβάνω, πιάνω αιχμάλωτο |για ανθρώπους και ζώα |σκοτώνω |νικώ 3. πιάνω, συλλαμβάνω κπ. να κάνει κτ. |με κτγ. μτχ. 4. αποδεικνύω κπ. ένοχο για κτ. |δικανικός όρος |με κτγ. μτχ. ή κτγ. |με αιτ. και γεν. |φρ. ἑλεῖν δίκην ή γραφήν=παίρνω ψήφο για καταδίκη του αντιπάλου |φρ. (δίκην) ἑλεῖν με αιτ.=καταδικάζω κπ. με δίκη |φρ. οἱ ἑλόντες (αντ. οἱ ἑαλωκότες)=οι καταδικασμένοι (αντ. αυτοί που κερδίζουν τη δίκη) 5. κυριεύω, κατακτώ |καταλαμβάνω, κυριεύω |μτφ. |φρ. θάμβος, χόλος, λήθη, σκότος, ὕπνος αἱρεῖ τινα |ΟΜ |αποκτώ, εξασφαλίζω 6. συλλαμβάνω με το μυαλό, κατανοώ Β.ΜΕΣΟ 1. εκλέγω |εκλέγω με την ψήφο μου 2. προτιμώ |με απρφ. Γ.ΠΑΘΗΤΙΚΟ 1. κυριεύομαι 2. κερδίζομαι 3. εκλέγομαι

Εμφάνιση/Απόκρυψη Σημασιολογίας

• Α.ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ και ΜΕΣΟ
• 1. παίρνω με τα χέρια μου, παίρνω για τον εαυτό μου
• ΟΜ Ιλ 1.139 Ὀδυσῆος γέρας ἄξω ἑλών
• ΑΙΣΧ απ 199.4 ἑλέσθαι δ΄ οὔτιν΄ ἐκ γαίας λίθον
• ΘΟΥΚ 2.75.3 τοὺς δὲ ὕπνον τε καὶ σῖτον αἱρεῖσθαι { άλλοι να κοιμούνται ή να τρώνε (κυριολ. να παίρνουν φαγητό και ύπνο) }
• παίρνω από κπ., αφαιρώ
• ΟΜ Ιλ 24.578 ἀπ΄ ἀπήνης ᾕρεον Ἑκτορέης κεφαλῆς ἀπερείσι΄ ἄποινα { από την άμαξα ξεφόρτωσαν τα αναρίθμητα λύτρα για τον Έκτορα }
• ΟΜ Ιλ 15.125 τοῦ δ΄ ἀπὸ μὲν κεφαλῆς κόρυθ΄ εἵλετο καὶ σάκος ὤμων { από το κεφάλι του αφαίρεσε την περικεφαλαία, από τους ώμους την πανοπλία }
• φρ. ἑλών=δια της βίας
• ΣΟΦ Αντ 497 θέλεις τι μεῖζον ἢ κατακτεῖναί μ΄ ἑλών; { θέλεις τίποτε περισσότερο ή δια της βίας να με πιάσεις και να με σκοτώσεις; }
• 2. συλλαμβάνω, πιάνω αιχμάλωτο
• για ανθρώπους και ζώα
• ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.1.11 διώκοντες δὲ αἱρεῖν οὐχ ἱκανοί
• ΗΡ 1.73 καί κοτε συνήνεικε ἑλεῖν σφεας μηδέν { κάποτε συνέπεσε να μην πιάσουν τίποτε στο κυνήγι }
• ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.6.40 κύνας εἶχες ἐπιτετηδευμένας πρὸς τὸ κατὰ πόδας αἱρεῖν
• σκοτώνω
• ΗΡ 1.214 ἀπώλεσας παῖδα τὸν ἐμὸν ἑλὼν δόλῳ { με κατέστρεψες σκοτώνοντας με δόλο το παιδί μου }
• νικώ
• ΞΕΝ Ιππ 5.14 ἢ βίᾳ ἢ τέχνῃ αἱρεῖν τοὺς ἐναντίους βουλόμενος
• 3. πιάνω, συλλαμβάνω κπ. να κάνει κτ.
• με κτγ. μτχ.
• ΣΟΦ Αντ 385 τήνδ΄ εἵλομεν θάπτουσαν
• ΠΛ Νομ 874b νύκτωρ φῶρα (=κλέφτη) εἰς οἰκίαν εἰσιόντα ἐπὶ κλοπῇ χρημάτων ἐὰν ἑλὼν κτείνῃ
• 4. αποδεικνύω κπ. ένοχο για κτ.
• δικανικός όρος
• με κτγ. μτχ. ή κτγ.
• ΑΡΙΣΤΟΦ Ιππ 829 ἀλλά σε κλέπτονθ΄ αἱρήσω ΄γὼ τρεῖς μυριάδας { θα αποδείξω ότι έκλεψες τριάντα χιλιάδες }
• ΠΛ Νομ 941d δοῦλον ἄν τίς τι κλέπτοντα ἐν δικαστηρίῳ ἕλῃ { αν κάποιος αποδείξει στο δικαστήριο ότι ο δούλος είναι ένοχος κλοπής }
• με αιτ. και γεν.
• ΙΣΑΙΟΣ 9.36 ἔπειτα τετελευτηκότα Ἀστύφιλον παρανοίας αἱρήσετε { έπειτα θα αποδείξετε τον πεθαμένο Αστύφιλο ένοχο παραφροσύνης }
• ΑΙΣΧΙΝ 3.156 μηδ΄ αἱρεῖτε παρανοίας ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων τὸν δῆμον τῶν Ἀθηναίων { ούτε να αποδείξετε ενώπιον των Ελλήνων ότι ο αθηναϊκός δήμος είναι ένοχος παράνοιας }
• φρ. ἑλεῖν δίκην ή γραφήν=παίρνω ψήφο για καταδίκη του αντιπάλου
• ΑΝΤΙΦ 2.1.5 πολλὰς μὲν καὶ μεγάλας γραφὰς διώξας οὐδεμίαν εἷλεν { και αν και πολλές και σοβαρές καταγγελίες του είχε κάνει, σε καμιά ποτέ δεν κέρδισε }
• φρ. (δίκην) ἑλεῖν με αιτ.=καταδικάζω κπ. με δίκη
• ΙΣΑΙΟΣ 7.13 καὶ διότι πολὺ αὐτὸν Ἀρχέδαμος εἷλεν { και διότι ο Αρχέδαμος καταδίκασε αυτόν (τον Εύπολι) σε μεγάλα ποσά }
• φρ. οἱ ἑλόντες (αντ. οἱ ἑαλωκότες)=οι καταδικασμένοι (αντ. αυτοί που κερδίζουν τη δίκη)
• ΔΗΜ 21.11 τὰ δίκῃ καὶ ψήφῳ τῶν ἑλόντων γιγνόμενα τῶν ἑαλωκότων { αυτά που με δικαστήριο και ψηφοφορία επιδικάστηκαν σε κάποιον τα δώσατε πίσω στον καταδικασμένο }
• 5. κυριεύω, κατακτώ
• ΘΟΥΚ 1.100.1 (Ἀθηναῖοι καὶ ξύμμαχοι) εἷλον τριήρεις Φοινίκων
• ΗΡ 1.14 (Γύγης) τὸ ἄστυ εἷλε
• ΣΟΦ Φιλ 347 οὐ θέμις γίγνοιτ΄͵ ἐπεὶ κατέφθιτο πατὴρ ἐμός͵ τὰ πέργαμ΄ ἄλλον ἢ ΄μ΄ ἑλεῖν
• ΣΟΦ Τραχ 353 ταύτης ἕκατι κεῖνος Εὔρυτόν θ΄ ἕλοι τήν θ΄ ὑψίπυργον Οἰχαλίαν { για χάρη της εκείνος κυρίεψε τον Εύρυτο και την Οιχαλία με τους ψηλούς τους πύργους }
• καταλαμβάνω, κυριεύω
• μτφ.
• ΟΜ Οδ 2.81 οἶκτος δ΄ ἕλε λαὸν ἅπαντα
• ΟΜ φρ. θάμβος, χόλος, λήθη, σκότος, ὕπνος αἱρεῖ τινα
• αποκτώ, εξασφαλίζω
• ΟΜ Ιλ 17.321 Ἀργεῖοι δέ κε κῦδος ἕλον
• ΟΜ Ιλ 22.119 Τρωσὶν δ΄ αὖ μετόπισθε γερούσιον ὅρκον ἕλωμαι { θα εξασφαλίσω όρκο της γερουσίας από τους Τρώες }
• 6. συλλαμβάνω με το μυαλό, κατανοώ
• ΠΛ Φιληβ 17e ἄλλο τῶν ἓν ὁτιοῦν ταύτῃ σκοπούμενος ἕλῃς
• ΠΛ Σοφιστ 241c ἀδύνατόν γ᾽ ἄν, ὡς ἔοικεν, εἴη τὸν σοφιστὴν ἑλεῖν, εἰ ταῦτα οὕτως ἔχει
• Β.ΜΕΣΟ
• 1. εκλέγω
• ΗΡ 4.137 πρότερον τὴν Μιλτιάδεω γνώμην αἱρεόμενοι
• ΔΗΜ 43.57 τούτους δὲ οἱ πεντήκοντα καὶ εἷς ἀριστίνδην αἱρείσθων { Αυτούς να τους εκλέξουν οι "πενήντα-ένας" σύμφωνα με την αξία τους }
• ΟΜ Ιλ 10.235 τὸν μὲν δὴ ἕταρόν γ΄ αἱρήσεαι ὅν κ΄ ἐθέλῃσθα { το σύντροφο μονάχος διάλεξε που θες μαζί να πάρεις }
• ΘΟΥΚ 2.34.8 Περικλῆς ὁ Ξανθίππου ᾑρέθη λέγειν
• εκλέγω με την ψήφο μου
• ΠΛ Ιων 541c ἡ δὲ ὑμετέρα (πόλις) καὶ ἡ Λακεδαιμονίων οὐκ ἄν με ἕλοιτο στρατηγόν
• ΠΛ Ιων 541d Ἴωνα δ΄ ἄρα τὸν Ἐφέσιον οὐχ αἱρήσεται στρατηγὸν
• ΘΟΥΚ 3.92.2 πέμπουσιν ἐς Λακεδαίμονα͵ ἑλόμενοι πρεσβευτὴν Τεισαμενόν
• ΛΥΣ 13 .9 ἐὰν αὐτὸν ἕλησθε περὶ τῆς εἰρήνης πρεσβευτὴν αὐτοκράτορα (=πρεσβευτής με απόλυτες εξουσίες)
• 2. προτιμώ
• ΗΡ 1.87 οὐδεὶς γὰρ οὕτω ἀνόητός ἐστι ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρέεται
• ΛΥΣ 2.62 θάνατον μετ΄ ἐλευθερίας αἱρούμενοι ἢ βίον μετὰ δουλείας
• ΞΕΝ ΚΑναβ 1.7.3 τὴν ἐλευθερίαν ἑλοίμην ἂν ἀντὶ ὧν ἔχω πάντων καὶ ἄλλων πολλαπλασίων
• ΣΟΦ Φιλ 46 ἂν ἕλοιτό μ΄ ἢ τοὺς πάντας Ἀργείους λαβεῖν
• με απρφ.
• ΠΛ Απολ 38e πολὺ μᾶλλον αἱροῦμαι ὧδε ἀπολογησάμενος τεθνάναι ἢ ἐκείνως ζῆν { πολύ περισσότερο προτιμώ το θάνατο μετά από μια τέτοια απολογία παρά να ζω }
• ΞΕΝ Απομν 1.2.16 ἑλέσθαι ἂν μᾶλλον αὐτὼ τεθνάναι
• Γ.ΠΑΘΗΤΙΚΟ
• 1. κυριεύομαι
• ΗΡ 1.185 ἄλλα τε ἀραιρημένα (=ᾑρημένα) ἄστεα αὐτοῖσι
• 2. κερδίζομαι
• ΣΟΦ ΟιδΚ 1148 χὤπως μὲν ἁγὼν οὗτος ᾑρέθη { για το πώς κερδήθηκε η μάχη }
• 3. εκλέγομαι
• ΑΡΙΣΤ Πολιτικ 1299a ἔτι δὲ καὶ χορηγοὶ καὶ κήρυκες (δ΄) αἱροῦνται καὶ πρεσβευταί
• ΞΕΝ Απομν 3.2.1 ἐντυχὼν δέ ποτε στρατηγεῖν ᾑρημένῳ τῳ { συνάντησε κάποτε τυχαία κάποιον που είχε εκλεγεί στρατηγός }

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ

• < ΑΙΡΕΩ >

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ

• Ρ3
• αἱρῶ, ᾕρουν, αἱρήσω, αόρ. β' εἷλον, ᾕρηκα, ᾑρήκειν
• αἱροῦμαι, ᾑρούμην, αἱρήσομαι, αόρ. β' εἱλόμην, ᾕρημαι, ᾑρήμην
• παθ. μέλλ. αἱρεθήσομαι, παθ. αόρ. ᾑρέθην
• ιων. ενεστ. αἱρέει, αἱρέουσι, πρτ. αἵρεον, ἥρεον, αόρ. β' εἵλευ, πρκ. ἀραίρηκα, παθ. αόρ. αἱρέθην

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

• ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • ουσιαστικά: αἵρεσις, ἀναίρεσις, ἀνταίρεσις, ἀντιπροαίρεσις, ἀφαίρεσις, διαίρεσις, ἐξαίρεσις, καθαίρεσις, παραίρεσις, προαίρεσις, ὑφαίρεσις
  • ρήματα: αἱρέω, ἀναιρέω, ἀνταναιρέω, διαιρέω, ἐξαιρέω, καθαιρέω, προαιρέω, προσαιρέω, προσδιαιρέω
  • επίθετα: αἱρέσιμος, αἱρετός, αἱρετέος, ἀναιρέσιμος, ἐξαιρέσιος, ἐξαιρέσιμος, καθαιρέσιος, προαιρέσιος
• ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
  • ουσιαστικά: αἱρεσιάρχης, αἱρεσιομάχος, αἱρεσιώτης, συναιρεσιώτης, ἀντιδιαίρεσις, ἀρχαιρεσία, προσθαφαίρεσις, συναίρεσις, ὑπεξαίρεσις, ὑποδιαίρεσις
  • ρήματα: ἀνακαθαιρέω, ἀνταιρέω, ἀπαιρέω, ἀποκαθαιρέω, ἀφαιρέω, προσδιαιρέω, συναιρέω, αἱρεσιαρχέω, αἱρεσιομαχέω
  • επίθετα: αἱρεσιαρχικός, ἀναιρέσιμος, ἀσυναίρετος
• ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΔΗΜΩΔΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Επιτομή Λεξικού Κριαρά %αναιρ%, %αφαιρ%, %διαιρ%, %εξαιρ%, %καθαιρ%, %προαιρ%, %αιρεσ%
• ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
  • αιρεσιαρχία, αιρεσιολόγος, αιρεσιόφρων, αιρετικότης 'εκλεξιμότητα', αναιρεσιμότης, αφαιρέσιμος, συναιρεσιάρχης, διαιρέσιμος, διαιρετότης, εξαιρετικότης, εξαιρετικώς, υπεξαιρέτης, υποδιαιρετικός, υποδιαιρετότης
• ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Λεξικό Γεωργακά %αναιρ%, %αφαιρ%, %διαιρ%, %εξαιρ%, %καθαιρ%, %προαιρ%, %συναιρ%, %αιρεσ%
  • Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής %αναιρ%, %αφαιρ%, %διαιρ%, %εξαιρ%, %καθαιρ%, %προαιρ%, %συναιρ%, %αιρεσ%