9. Παραθετικά επιθέτων

Τα επίθετα διαθέτουν διαφορετικούς τύπους με τους οποίους πραγματώνουν τους βαθμούς της ιδιότητας (πόσο πολύ είναι…) που δηλώνουν.

Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις:

ο θετικός,

ο συγκριτικός, και

ο υπερθετικός.

Από αυτούς ο συγκριτικός και ο υπερθετικός ονομάζονται παραθετικά και σχηματίζονται είτε μονολεκτικά (με μία

λέξη) είτε περιφραστικά (με δύο ή περισσότερες λέξεις).

(α) Ο θετικός βαθμός είναι ο απλός τύπος του επιθέτου και φανερώνει απλώς ότι ένα ουσιαστικό φέρει κάποια ιδιότητα, π.χ.

Ο Γιάννης είναι έξυπνος μαθητής.

(β) Ο συγκριτικός βαθμός είναι ο τύπος του επιθέτου που χρησιμοποιούμε όταν συγκρίνουμε μεταξύ τους δύο πρόσωπα, πράγματα ή καταστάσεις π.χ.

Ο Γιάννης είναι εξυπνότερος μαθητής από το Γιώργο.

Η λέξη την οποία προσδιορίζει το επίθετο ονομάζεται α΄ όρος σύγκρισης (δηλ. Ο Γιάννης) και η λέξη που χρησιμοποιείται ως βάση για τη σύγκριση λέγεται β΄ όρος σύγκρισης (δηλ. Ο Γιώργος).

Η σύγκριση μπορεί να είναι:

P Σύγκριση υπεροχής: ο α΄ όρος σύγκρισης υπερέχει από τον β΄ όρο: Ο Γιάννης είναι εξυπνότερος μαθητής από το Γιώργο (® δηλαδή ο Γιάννης υπερέχει στην εξυπνάδα σε σύγκριση με τον Γιώργο)

P Σύγκριση υστέρησης:ο α΄ όρος σύγκρισης υστερεί από τον β΄ όρο: Ο Γιώργος είναι λιγότερο έξυπνος μαθητής από τον Γιάννη ή Ο Γιώργος δεν είναι τόσο έξυπνος μαθητής όσο ο Γιάννης (® δηλαδή ο Γιώργος υστερεί στην εξυπνάδα σε σύγκριση με τον Γιάννη)

P Σύγκριση ισότητας:οι δύο όροι σύγκρισης είναι ίσοι: Ο Γιάννης είναι εξίσου/ το ίδιο έξυπνος μαθητής με τον Γιώργο.

(γ) Ο υπερθετικός βαθμός του επιθέτου έχει δύο μορφές:

i. Σχετικός υπερθετικός βαθμός: τον χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δείξουμε πως ένα ουσιαστικό έχει κάποια ιδιότητα στον μέγιστο βαθμό σε σχέση με όλα τα όμοιά του. Ο υπερθετικός βαθμός σχηματίζεται όπως ο συγκριτικός με την προσθήκη του οριστικού άρθρου, π.χ.

Ο Γιάννης είναι ο εξυπνότερος ή ο πιο έξυπνος μαθητής στην τάξη.

ii. Απόλυτος υπερθετικός βαθμός: τον χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δείξουμε πως ένα ουσιαστικό έχει κάποιο γνώρισμα στον απόλυτο βαθμό, χωρίς να κάνουμε σύγκριση με άλλα ουσιαστικά. Τον σχηματίζουμε είτε μονολεκτικά (με την κατάληξη -τατος, -η, -ο), είτε περιφραστικά (πολύ ή πάρα πολύ + θετικός βαθμός), π.χ.

Ο Γιάννης είναι εξυπνότατος μαθητής / Ο Γιάννης είναι πολύ / πάρα πολύ έξυπνος μαθητής.

Ο απόλυτος υπερθετικός βαθμός, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί επίσης να σχηματιστεί και με σύνθετες ή παράγωγες λέξεις, με το πρώτο συνθετικό στοιχείο να δηλώνει λεξικά μια ιδιότητα στον απόλυτο βαθμό, π.χ.

θεοσκότεινος,

ολοζώντανος,

πανευτυχής,

υπερευαίσθητος,

τρισευτυχισμένος,

κατακίτρινος,

πεντανόστιμο κ.τ.λ.

Ο υπερθετικός βαθμός μπορεί να είναι: P απόλυτος υπερθετικός υπεροχής: Ο Γιάννης είναι εξυπνότατος/πάρα πολύ /πολύ έξυπνος μαθητής (® δηλαδή γενικά ο Γιάννης υπερέχει στην εξυπνάδα.) Pαπόλυτος υπερθετικός υστέρησης: Ο Γιάννης είναι ανοητότατος / πάρα πολύ/ πολύ ανόητος μαθητής ή Ο Γιάννης είναι ελάχιστα / πολύ λίγο/ όχι και τόσο έξυπνος μαθητής (® δηλαδή γενικά ο Γιάννης υστερεί στην εξυπνάδα.) Pσχετικός υπερθετικός υπεροχής: Ο Γιάννης είναι ο εξυπνότερος / ο πιο / ο πλέον έξυπνος μαθητής στην τάξη (® δηλαδή ο Γιάννης υπερέχει όλων στην εξυπνάδα μέσα στην τάξη.) Pσχετικός υπερθετικός υστέρησης: Ο Γιάννης είναι (ο) λιγότερο έξυπνος μαθητής από όλους (® δηλαδή ο Γιάννης υστερεί όλων στην εξυπνάδα μέσα στην τάξη.)

9.1 Πώς σχηματίζουμε τα παραθετικά των επιθέτων:

Τα παραθετικά, όπως είπαμε και νωρίτερα, σχηματίζονται με δυο τρόπους, μονολεκτικά και περιφραστικά:

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ
Θετικός βαθμός	Συγκριτικός βαθμός	Υπερθετικός βαθμός
-ος	-ότερος ή Πιο + θετικός βαθμός	1) -ότατος ή πολύ / πάρα πολύ + θετικός βαθμός [απόλυτος υπερθετικός] 2) ο + -ότερος ή ο πιο + θετικός βαθμός [σχετικός υπερθετικός]
π.χ. αυστηρός	αυστηρότερος πιο αυστηρός	1) αυστηρότατος πολύ / πάρα πολύ αυστηρός 2) ο αυστηρότερος ο πιο αυστηρός
-ύς	-ύτερος ή πιο + θετικός βαθμός	1) -ύτατος ή πολύ / πάρα πολύ+ θετικός βαθμός [απόλυτος υπερθετικός] 2) ο + -ύτερος ή ο πιο+ θετικός βαθμός [σχετικός υπερθετικός]
π.χ. βαθύς	βαθύτερος πιο βαθύς	1) βαθύτατος πολύ / πάρα πολύ βαθύς 2) ο βαθύτερος ο πιο βαθύς
-ής	-έστερος ή πιο + θετικός βαθμός	1) -έστατος ή πολύ / πάρα πολύ + θετικός βαθμός [απόλυτος υπερθετικός] 2) ο + -έστερος ή ο πιο + θετικός βαθμός [σχετικός υπερθετικός]
π.χ. επιεικής	επιεικέστερος πιο επιεικής	1) επιεικέστατος πολύ / πάρα πολύ επιεικής 2) ο επιεικέστερος ο πιο επεικής

9.2 Ανώμαλα παραθετικά

Κάποια επίθετα τυχαίνει να σχηματίζουν με διαφορετικό τρόπο τα παραθετικά τους και γι’ αυτό τα ονομάζουμε ανώμαλα παραθετικά.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΩΜΑΛΩΝ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ (Μονολεκτικά παραθετικά)
Θετικός βαθμός	Συγκριτικός βαθμός	Υπερθετικός βαθμός
απλός,-η,-ο	απλούστερος,-η,-ο	απλούστατος,-η,-ο
γέρος	γεροντότερος	-------
καλός,-η,-ο	καλύτερος,-η,-ο	κάλλιστος,-η,-ο / άριστος,-η,-ο
κακός,-η,-ο	χειρότερος,-η,-ο	κάκιστος,-η,-ο / χείριστος,-η,-ο
κοντός,-η,-ο	κοντότερος,-η,-ο / κοντύτερος,-η,-ο	κοντότατος,-η,-ο / κοντύτατος,-η,-ο
λίγος,-η,-ο	λιγότερος,-η,-ο	ελάχιστος,-η,-ο
μεγάλος,-η,-ο	μεγαλύτερος,-η,-ο	μέγιστος,-η,-ο
μικρός,-η,-ο	μικρότερος,-η,-ο	ελάχιστος,-η,-ο
πολύς - πολλή - πολύ	περισσότερος,-η,-ο	-------
ταχύς,-εία,-ύ	ταχύτερος,-η,-ο	ταχύτατος,-η,-ο / τάχιστος,-η,-ο

Κάποια άλλα παραθετικά είναι ελλειπτικά, είτε διότι δεν έχουν θετικό βαθμό, επειδή σχηματίζονται από επιρρήματα ή αρχαίες προθέσεις (π.χ. κατώτερος – κατώτατος / ανώτερος – ανώτατος / υπέρτερος – υπέρτατος), είτε διότι δεν έχουν υπερθετικό βαθμό (π.χ. πρωτύτερος, προγενέστερος, μεταγενέστερος, προτιμότερος ).

Τα επίθετα, των οποίων η σημασία δεν είναι δυνατόν να διαβαθμιστεί, δεν σχηματίζουν καθόλου παραθετικά. Τέτοια επίθετα είναι όσα δηλώνουν:

· ύλη (χρυσός, γυάλινος, λίθινος, ασημένιος, μάλλινος κ.ά.)

· καταγωγή ή συγγένεια (Αθηναίος, ελληνικός, αδελφικός, πατρικός κ.ά.)

· τόπο (ορεινός, θαλασσινός, βουνίσιος, διπλανός, κ.ά.)

· χρόνο (τωρινός, αυριανός, χθεσινός, σημερινός, καλοκαιρινός κ.ά.)

· αμετάβλητη κατάσταση (μισός, γυναικείος, αντρικός, πρωτότοκος κ.ά.)

· Επίσης, τα επίθετα που είναι σύνθετα με το στερητικό α- ή ξε- (όπως τα άγνωστος, άφραγκος, ξέφρενος, ξεκάρφωτος) ή τα επίθετα με κατάληξη -άρης / -ούρης, (όπως τα: ζηλιάρης, γκρινιάρης, ασχημομούρης, καμπούρης).