Ελληνική και σημιτικές γλώσσες

Ήδη από τα πρώτα κείμενα της ελληνικής γλώσσας (τα κείμενα της γραμμικής Β, που χρονολογούνται στον 14ο-13ο αιώνα π.Χ.) βρίσκουμε λέξεις που είναι δάνειες από τους παλιούς ανατολικούς πολιτισμούς της Μεσογείου με τους οποίους είχαν επαφές οι Μυκηναίοι. Έτσι στα κείμενα της γραμμικής Β βρίσκουμε τις λέξεις ku-mi-no = αρχαίο ελληνικό κύμινον, sa-sa-ma = σάσαμον 'σουσάμι', ku-ru-so = χρυσός, ki-to = χιτών. Όλες αυτές είναι δάνεια από σημιτικές γλώσσες   που μιλιούνταν στην Ανατολή. Σε υστερότερα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (Όμηρος, Σαπφώ, Ηρόδοτος κ.ά.) βρίσκουμε και άλλες λέξεις σημιτικής προέλευσης, αρκετές από τις οποίες χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα: κρόκος, σινδών (το σημερινό σεντόνι), σάκκος, κάδος, ἀρραβών, δέλτος. Ο χριστιανισμός, που ξεκίνησε από μια περιοχή (την Ιουδαία) όπου μιλιούνταν σημιτικές γλώσσες (εβραϊκά, αραμαϊκά), θα προσθέσει στην ελληνική και άλλα δάνεια: Σάββατον, ἀμήν, Πάσχα κ.ά.

Η επαφή λοιπόν της αρχαίας ελληνικής με τις σημιτικές γλώσσες αρχίζει σε μια πολύ πρώιμη εποχή, όπως δείχνουν τα κείμενα της γραμμικής Β. Και αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι σημιτικές γλώσσες μιλούσαν παλιοί πολιτισμοί της Ανατολής από τους οποίους οι Έλληνες (ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια) άντλησαν γνώσεις και προϊόντα. Και μαζί με τις γνώσεις και τα προϊόντα πέρασαν στην ελληνική και τα σημιτικά δάνεια. Ας μην ξεχνάμε, και μιλήσαμε γι' αυτό, ότι το ελληνικό αλφάβητο είναι δανεισμένο από τους Φοίνικες, έναν σημιτικό λαό της ανατολικής Μεσογείου. Όλες σχεδόν οι λέξεις (εκτός από το έψιλον, το όμικρον, το ύψιλον και το ωμέγα) που ονομάζουν τα γράμματα της αλφαβήτου (άλφα, βήτα, γάμα, δέλτα κλπ.) είναι σημιτικές.

Η αρχαία ελληνική γλώσσα συναντήθηκε με τις σημιτικές γλώσσες και σε μια δεύτερη, υστερότερη χρονικά, φάση: στα ελληνιστικά χρόνια. Στην περίοδο δηλαδή που εγκαινιάζει τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και «ταξιδεύει» την ελληνική γλώσσα, ως «ισχυρή», «κυρίαρχη» γλώσσα, σε όλη την Ανατολή. Αν η πρώτη επαφή δείχνει, μέσω των δανείων (είτε πρόκειται για λέξεις είτε για το ίδιο το αλφάβητο), την οφειλή των Ελλήνων στους παλιότερους πολιτισμούς της Ανατολής, η δεύτερη επαφή, στα ελληνιστικά χρόνια, δείχνει το αντίθετο: την υπεροχή των Ελλήνων και της ελληνικής γλώσσας πάνω στους σημιτόφωνους πληθυσμούς της Ανατολής, που βρίσκονται τώρα κάτω από ελληνική κυριαρχία. Και αυτή η κυριαρχία είχε ως αποτέλεσμα τον εξελληνισμό τους, την εγκατάλειψη δηλαδή της μητρικής τους γλώσσας και την «προσχώρησή» τους στην ελληνική. Θυμηθείτε τί λέγαμε γι' αυτό το φαινόμενο και τις ιστορικές του αιτίες στην αρχή του κεφαλαίου αυτού.

Πώς το ξέρουμε αυτό; Γύρω στο 300-150 π.Χ. μεταφράζονται στα ελληνικά από τα εβραϊκά τα πρώτα πέντε βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Η μετάφραση γίνεται στην Αίγυπτο, και η παράδοση λέει ότι την έκαναν εβδομήντα σοφοί ή ότι τέλειωσε σε εβδομήντα ημέρες - γι' αυτό ονομάζεται μετάφραση των Εβδομήκοντα  . Αλλά γιατί μεταφράζεται στα ελληνικά η Παλαιά Διαθήκη, το ιερό βιβλίο της ιουδαϊκής θρησκείας; Επειδή οι Εβραίοι που ζουν στην Αίγυπτο έχουν γίνει ελληνόφωνοι (έχουν εγκαταλείψει τη μητρική τους γλώσσα) και έτσι δεν καταλαβαίνουν πια τη γλώσσα των ιερών κειμένων τους. Αλλά ο εξελληνισμός των Εβραίων στα χρόνια αυτά φαίνεται και από άλλα στοιχεία. Έτσι, σε εβραϊκά νεκροταφεία πολλών περιοχών οι επιγραφές πάνω στους τάφους γράφονταν στα ελληνικά.